Pod powy?szym tytu?em profesor S. Glasenapp opisa? w "Nowoje Wremia" nr. 9459 z dnia 19 lipca roku bie??cego przyrz?d, którego historia jest nast?puj?ca. Obmy?li? go i zbudowa? profesor uniwersytetu w Bonn, astronom Fryderyk Wilhelm August Argelander (1799-1875), lecz nigdzie nie opisa?. Udzieli? natomiast o nim wiadomo?ci dzi? ju? nie?yj?cemu astronomowi- obserwatorowi dostrzegalni kijowskiej D. I. Fabriciusowi, ten za? w r. 1873 opisa? jego budow? profesorowi Glasenappowi. Budowa przyrz?du jest bardzo prosta: trójk?t równoboczny ABC (fig. 1) zawieszony jest w ?rodkowym punkcie jednego ze swych boków. W punkcie A znajduje si? blaszka z otworkiem do przepuszczania promieni s?onecznych, odbijaj?cych si? na przeciwleg?ym boku BC, podzielonym na cz??ci dowolne. Do utrzymania trójk?ta stale w kierunku pionowym s?u?y ci??ar C. U?ycie przyrz?du te? nie sprawia wielkiego k?opotu. Spostrze?enia robimy na 3-4 godziny przed i po po?udniu; a wi?c oko?o 8-9 rano uwa?amy na której podzia?ce znajduje si? odbicie promienia s?onecznego, przechodz?cego przez otworek zrobiony w blaszce A. Notujemy ?ci?le godzin?, minut? i sekund?, w której ?wiate?ko D dosi?ga danej podzia?ki dolnym swym brzegiem, kiedy jest przedzielone na pó? przez t? same podzia?k? i kiedy dosi?ga jej górnym brzegiem. Dla wi?kszej dok?adno?ci takich spostrze?e? w krótkich odst?pach czasu robimy kilka. Po po?udniu oko?o 3-4-ej uwa?amy, o której godzinie, minucie i sekundzie ?wiate?ko D b?dzie w tych samych punktach skali co i przed po?udniem i notujemy to ?ci?le. Z danych przed i popo?udniowych dodanych do siebie i podzielonych przez 2 otrzymujemy pewn? ró?nic?, je?eli nasz zegarek si? spó?nia lub ?pieszy. Suma wszystkich ró?nic podzielona przez ilo?? spostrze?e? da nam ró?nic? przeci?tn?. Teraz tylko trzeba uwzgl?dni? poprawk?, zale??c? od zmiany zboczenia s?o?ca w przebiegu czasu mi?dzy przedpo?udniowym a popo?udniowym spostrze?eniem [1]; dalej trzeba uwzgl?dni? jeszcze poprawk?, czyli równanie czasu, to jest doda? lub odj?? odpowiedni? ilo?? minut i sekund z tabliczki podawanej zwykle w kalendarzach i s?u??cej do regulowania zegarów pod?ug kompasu. "Wype?niwszy to wszystko, otrzymujemy ilo??, o któr? trzeba zegarek cofn?? lub posun?? naprzód, aby wskazywa? nam czas w?a?ciwy. Profesor Glasenapp s?usznie zaznacza, ?e przyrz?d ten z powodu prostej swej budowy, oraz ?atwo?ci zastosowania, zas?uguje na najwi?ksze rozpowszechnienie, zw?aszcza w miejscach, gdzie trudno wiedzie? czas rzeczywisty, jak na przyk?ad po wsiach. Chcieliby?my przy sposobno?ci przypomnie?, ?e w pi?miennictwie naszym znajduje si? opis przyrz?du identycznego. Ks. Tomasz Kowalski, znany autor "Chronometrii", ?yj?cy wspó?cze?nie z astronomem Argelandrem, w dziele pod tytu?em "Gnomonika", wydanym w Przemy?lu w roku 1868, podaje bardzo prosty "sposób nastawiania zegarków do miejscowego czasu pospolitego (?redniego)". Poniewa? dzie?o Ks. Tomasza Kowalskiego jest obecnie wyczerpane i ma?o znane, pozwalamy sobie przytoczy? ten opis dos?ownie [2]. Na tym ks. Kowalski ko?czy opis swego przyrz?du i sposobu jego u?ycia. Porównuj?c oba wspomniane przyrz?dy, ?atwo zauwa?y?, ?e ró?nica jest tylko co do ich formy: u Argelandra – trójk?t, a u ks. Kowalskiego – ko?o, istota za? rzeczy tu i tam pozostaje jednakowa. Poniewa? astronom Argelander nigdzie, jak twierdzi prof. Glasenapp, przyrz?du swego nie opisa?; poniewa? dalej ze s?ów prof. Glasenappa mo?emy s?dzi?, ?e do czasu utrzymywanego W sekrecie wynalazku Argelandra i obecnej publikacji prof. Glasenappa "najprostszy przyrz?d do oznaczania czasu" wcale nie by? ?wiatu znany, mamy wszelkie prawo przypuszcza?, ?e równie? prosty, a mo?e nawet jeszcze prostszy przyrz?d naszego autora obmy?lony zosta? niezale?nie od pomys?u uczonego astronoma z Bonn i og?oszony drukiem o ca?e 34 lata wcze?niej. Ciekawa rzecz w istocie, dlaczego astronom Argelander tyle po?ytecznego przyrz?du nigdzie za ?ycia nie opisa?? Niemniej ciekawa, komu przypada zaszczyt obmy?lenia i zbudowania pierwszego "najprostszego przyrz?du do oznaczania czasu", bo, ?e pierwsze og?oszenie w druku opisu takiego przyrz?du nie by?o udzia?em prof. Glasenappa, to chyba, wobec ukazania si? w roku 1868 dzie?ka ks. Tomasza Kowalskiego, ?adnej w?tpliwo?ci ulega? nie mo?e.

Przypisy

• Poprawka ta jest bardzo ma?a, gdy? wynosi zaledwie drobne cz??ci jednej minuty, a mi?dzy innymi mo?na j? znale?? w "Morechodnych tablicach", wydawanych przez g?ówny zarz?d hydrograficzny, na str. 51.
• Str. 115, 116, 117. Powtarzamy tekst odpowiedniego ust?pu z zachowaniem dziwactw i ska?e? j?zykowych autora.
• Zobacz Ks. T. Kowalski, Chronometrya, Jaros?aw 1886, str. 79.

Seria: Artyku?y Feliksa Przypkowskiego

• Rys historyczny gnomoniki - nauki o budowie zegarów s?onecznych
  
• Przyrz?d najprostszy do oznaczenia czasu