J?drzejów si?ga roku 1173. S?awny jest imieniem Wincentego Kad?ubka, kronikarza dziejów ojczystych. Przechowuje jego prochy. Czym jest jednak dla nas wspó?czesnych? Niewielkim powiatowym miasteczkiem, a w?a?ciwie stacj? kolejow? mi?dzy Kielcami a Krakowem. Czy jednak niczym wi?cej? Gnomon fakira Francuskie przys?owie powiada, ?e apetyt ro?nie w miar? jedzenia. Mo?na by tak?e powiedzie?, ?e apetyt, a w?a?ciwie nasze wymagania rosn? wraz z up?ywem czasu. Naszym praszczurom na okre?lenie czasu wystarcza? pocz?tkowo wschód, po?udnie i zachód s?o?ca. Pocz?tkowo... Bo w ko?cu po ilu? tam setkach tysi?cy lat zapragn?li mie? czas dok?adniejszy. I oto kto?, gdzie?, kiedy? wetkn?? kawa?ek kija w ziemi? i og?osi? si? wynalazc? zegara s?onecznego. Kierunek i d?ugo?? cienia rzucanego przez kij pozwala?y na bli?sz? orientacj? w czasie, w ci?gu ca?ego s?onecznego dnia. Taki zegar s?oneczny nie zadowala? ju? jednak naszych praojców w staro?ytno?ci. Zauwa?yli oni bowiem, ?e kierunek i d?ugo?? cienia s? ró?ne w ró?nych porach roku. Babilo?czycy sporz?dzili wi?c u podnó?a kija, czy jak kto woli pr?ta (zwanego pó?niej z grecka gnomonem), odpowiedni? siatk? ze znakami zodiaku. Czas jednak p?yn?? i wymagania ludzi ros?y. Zapragn?li mie? zegar s?oneczny podró?ny. I oto pielgrzymi zd??aj?cy do ?wi?tego miasta Indusów Benares mogli podziwia? w r?ku fakira lask? o niezwyk?ej konstrukcji. Mia?a ona a? osiem ?cianek z wy??obionymi poziomymi kreskami. U góry ka?dej ?cianki widnia? niewielki otworek. Pragn?c dowiedzie? si? która godzina, fakir wsadza? ko?eczek w odpowiedni otworek, podnosi? lask? do góry na sznurku i wed?ug rzucanego na ?ciank? laski cienia orientowa? si? wcale dok?adnie w aktualnym czasie. Pytacie po co laska mia?a a? osiem ?cianek? Otó? by?o to w?a?nie ?wiadectwem wysokiej techniki zegarów s?onecznych. Ka?da ze ?cianek odpowiada?a bowiem okre?lonej porze roku. Podró?ny zegar s?oneczny fakira nie by? chyba jednak wytworem jego sztuczek magicznych. Konstruowanie dok?adnych zegarów s?onecznych wymaga?o przecie? du?ej wiedzy ?cis?ej. Posiadali j? astronomowie i oni to przez ca?e wieki, zajmowali si? budow? s?onecznych "czasomierzy". Mi?dzy innymi pi?kny zegar s?oneczny skonstruowa? na zamku olszty?skim nasz Kopernik. J?drzejów przed Londynem... Dzi? dysponujemy zegarami o dok?adno?ci do setnych i wi?cej cz??ci sekundy. A jednak... A jednak zegary s?oneczne istniej? nadal, powstaj? ci?gle nowe. Przypominaj? nam o pocz?tkach mierzenia czasu, a po trosze i ucz? o ruchach Ziemi wokó? S?o?ca. Stanowi? wreszcie pi?kny element dekoracyjny. Ich s?awnym twórc? jest dr Tadeusz Przypkowski – obywatel J?drzejowa, miasta, gdzie "bij? s?oneczne godziny". Miasta, gdzie znajduje si? najwi?ksza w Europie kolekcja zegarów s?onecznych. S?awne ze swych bogatych wzorów British Museum w Londynie, ma ich tylko 58. W zbiorach dr Przypkowskiego jest zegarów s?onecznych a? 120! Najstarszy z nich pochodzi z wieku XV. Wykonane s? z ko?ci s?oniowej i srebra, br?zu i innych metali. Sk?d jednak wzi??a si? ta wspania?a kolekcja zegarów s?onecznych w?a?nie w J?drzejowie? Odpowiedzia? nam na to sam dr Przypkowski. — Pewien W?och uraczy? obywateli naszego miasta zegarem s?onecznym na miejscowym ko?ciele. Gdy zegar ów pozna? bli?ej mój ojciec, wezbra?o w nim oburzenie... Przyjecha? sobie W?och do J?drzejowa i wyda?o mu si?, ?e gdzie jak gdzie, ale tu nikt nie pozna si? na jego robocie! A robota ta by?a wykwitem brakoróbstwa astronomiczno-matematycznego. Gniew zrodzi? czyn. Ojciec mój — ci?gnie dr Przypkowski — zreszt? lekarz z zawodu, ale astronom z zami?owania, zainteresowa? si? konstrukcj? zegarów s?onecznych, pocz?? zbiera? co cenniejsze okazy – a w ko?cu sam przyst?pi? do ich konstruowania. Przede wszystkim oczywi?cie obdarzy? nowym zegarem s?onecznym j?drzejowski ko?ció?... Zapocz?tkowane w roku 1895 zbiory zegarów s?onecznych stale si? powi?ksza?y. Dzi? zegarów tych jest – w?a?nie a? 120. — A czy móg?by Pan, doktorze, powiedzie? par? s?ów na temat samej konstrukcji zegarów s?onecznych? — Sprawa nie jest bynajmniej taka prosta, mimo ?e zegary te istniej? ju? wiele wieków. Czas s?oneczny ró?ni si? przecie? od czasu obowi?zuj?cego w danym miejscu. Po wielu latach praktyki i studiach starych dzie?, przede wszystkim oczywi?cie w j?zyku ?aci?skim – opracowa?em wzory upraszczaj?ce, pozwalaj?ce na konstruowanie zegarów z dok?adno?ci? do 2 sekund, a praktycznie do 1 minuty. W tym roku dr Przypkowski skonstruowa? dwa zegary w parku otaczaj?cym Pa?ac Kultury i Nauki w Warszawie. Jeden przy ul. ?wi?tokrzyskiej, a drugi od strony alei Jerozolimskich. Ten ostatni, umiejscowiony na kamiennej posadzce, wskazuje prawdziwy czas s?oneczny przy u?yciu pionowej wskazówki, któr? jest... sam cz?owiek. Aby zobaczy? która godzina, trzeba stan?? na linii ?rodkowej oraz odpowiedniej dacie miesi?ca i zwróciwszy si? w kierunku padania cienia post?powa? dok?adnie w tym kierunku a? do osi?gni?cia cieniem g?owy oznacze? godzinnych. Oczywi?cie prawdziwy czas s?oneczny ró?ni si? od obowi?zuj?cego nie tylko w Warszawie, ale i w ca?ym kraju czasu ?rodkowo-europejskiego. Aby wi?c uzyska? ten czas, trzeba od wskaza? zegara s?onecznego odj?? pewn? ilo?? minut wed?ug tabeli umieszczonej na tablicy obok zegara. Obecnie dr Przypkowski pracuje nad dwoma najwi?kszymi w ?wiecie zegarami s?onecznymi, które ogl?da? b?dzie mo?na w stalinogrodzkim Parku Kultury i Wypoczynku. Pierwszy z nich b?dzie mia? ?rednic? 30 metrów! Cie? 9-metrowej stalowej wskazówki b?dzie pada? na dziedziniec Planetarium i Obserwatorium Ludowego, a cz??ciowo i na dno 10-metrowej sadzawki, daj?c praktyczny pokaz refrakcji, czyli za?amania promienia ?wietlnego, a w?a?ciwie cienia. ?rednica drugiego zegara wyniesie 28 metrów. Tarcz? jego b?dzie... klomb kwiatowy, na który b?dzie pada? cie?... odpowiednio pochy?ego murowanego budyneczku. Kiedy sprawozdawcy radiowemu zabraknie ju? s?ów, powiada wtedy: szkoda, ?e pa?stwo tego nie mog? zobaczy?! Wy. drodzy czytelnicy, jeste?cie w nieco lepszej sytuacji ni? s?uchacze radiowi: mo?ecie co? nieco? zobaczy? z reprodukowanych zdj??. Ale niestety tylko "co? nieco?". Bowiem, "egzotyczny J?drzejów", to nie tylko najwi?ksza w Europie kolekcja zegarów s?onecznych. To tak?e cale muzeum historii nauki, "dzia?aj?ce" pod egid? Polskiego Towarzystwa Mi?o?ników Astronomii. Znajduje si? w nim ponad sto ró?nych przyrz?dów astronomicznych i ich modeli. To równie? obserwatorium astronomiczne z refraktorem i teleskopem, zbudowanymi w J?drzejowie przez zmar?ego w roku 1951 dr Feliksa Przypkowskiego. "Egzotyczny J?drzejów" to wreszcie biblioteka, która zawiera par? tysi?cy tomów, w tym par?set starodruków XVI-XVIII-wiecznych, dotycz?cych g?ównie gnomoniki, czyli nauki o konstrukcji zegarów s?onecznych. W?ród druków tych przechowywany jest mi?dzy innymi osiemnastowieczny "Kalendarz Polski y Ruski" Jana Józefa Przypkowskiego "Astronomii Professora" z "Przes?awney Akademij Krakowskiey". Profesorski tytu? – rzecz wielce czcigodna. Ale czy wiecie, za co go w owych czasach Jan Józef Przypkowski zdo?a? otrzyma?? Za prac? "udowadniaj?c?"... nonsensowno?? teorii Kopernika. Powiedzia? nam o tym historyk astronomii – dr Tadeusz Przypkowski, autor pracy "Z dziejów heliocentryzmu w Polsce", zamieszczonej w Roku Kopernikowskim w "My?li Filozoficznej". Zdj?cia: Stanis?aw Dziubi?ski

Seria: Muzeum im. Przypkowskich w J?drzejowie

• Bij? s?oneczne godziny
  
• Katalog zegarów s?onecznych
  
• Otwarcie Ogrodu Czasu w J?drzejowie
  

Komentarze z Forum